Hịch Cần Vương do vua Hàm Nghi xuống chiếu năm 1885 gồm 469 chữ Hán. Trong đó không có một chữ nào đả động đến người Công Giáo hoặc đổ thừa cho người Công Giáo là nguyên nhân của sự chiếm đất của người Pháp.

Thay vào đó, nhà vua lại dùng các điển tích về các vua ở bên Trung Hoa để nói về tình trạng của mình. Một thông cáo bằng tiếng Hán cộng thêm việc dùng điển tích, chắc chắn người thường dân không đọc hoặc hiểu lời kêu gọi của vua. Vì vậy người thường dân chịu nhiều ảnh hưởng của những người có học, biết đọc và dễ bị họ lôi cuốn. Trái lại với sự thụ động của các quan lại trước sự hiện diện của người Pháp, giới văn sĩ đã sách động dân chúng để nổi lên chống ngoại xâm. Phong Trào Văn Thân khởi sự từ năm 1864 do những người có học thức khởi xướng. “Văn” để chỉ  những người học trò. “Thân” là dải thắt lưng bằng lụa của các viên quan chức nhỏ. Họ lấy khẩu hiệu “Bình Tây Sát Tả” để làm mục tiêu.  Nhưng xấu hổ thay, thay vì đi tấn công đồn Pháp thì họ chỉ dám đi đốt phá các làng Công Giáo. Để cho có sự hổ trợ của người dân, họ đã vu khống, phao tin đồn thất thiệt về người Công Giáo để có cớ tàn sát, hủy diệt cơ sở, làng xóm và dồn người Công Giáo vào tư thế tự vệ. Rốt cuộc những điều này không làm tổn hại gì đến cho người Pháp trong việc “Bình Tây"  mà chỉ gây ra cảnh anh em chém giết lẫn nhau. Việc bác hại người Công Giáo không phải là trách nhiệm của riêng một người lãnh đạo như vua Cảnh Thịnh, Minh Mạng, hoặc Tự Đức mà là của một tập thể xã hội nói chung. Đây không phải là một cuộc bắt bớ vì tôn giáo hoặc chính trị nhưng là một cuộc tàn sát tập thể (wholesale massacre) chỉ vì giận cá, chém thớt.  Như vậy xã hội Việt Nam mang nợ người Công Giáo một điều xin lỗi. Trong lịch sử, khi có một cuộc thảm sát nào, dù chỉ vài ngàn người như 9/11 ở Mỹ hoặc hơn một triệu người ở Kampuchia, người ta đều xây những đài tưởng niệm để cho thế giới không quên được những tội ác và để hàn gắn những vết thương. Nước Đức và nước Nhật đã chính thức xin lỗi những nạn nhân chiến tranh trong Thế Chiến Thứ Hai. Đã có nhiều bài viết về việc người Cộng Sản không tôn trọng người lính Cộng Hòa sau cuộc chiến khác với việc người Mỹ đã làm sau cuộc Nội Chiến của họ. Một dân tộc mà không biết hối hận hoặc nhận lỗi của mình thì sẽ tiếp tục để cho tội ác xảy. Chúng ta cần nhìn nhận lỗi lầm của tiền nhân và dạy lại cho con cháu để cho xã hội Việt Nam tránh tiếp tục rơi vào cảnh huynh đệ tương tàn. 

Các nhà truyền giáo Pháp đã đóng một vai trò gì trong cuộc bách đạo của người Công Giáo? Lần trước tôi đã nói rằng họ khuyến khích người giáo dân giữ vững đức tin, sẵn sàng chịu tử đạo để lãnh nhận phần thưởng trên trời. Đây là một quyết định mà họ phải chọn lựa. Nếu không làm như vậy thì giáo hội tiên khởi vừa mới nhen nhúm sẽ bị dập tắt hoàn toàn. Vì vậy họ phải chấp nhận để cho máu đổ giống như Hội Thánh thủa ban đầu. Tuy nhiên chỉ chết để giữ vững đức tin không bảo toàn hội thánh. Bằng chứng là các nhà truyền giáo phải rời bỏ Nhật Bản trước sự cấm bách quá ngoặt nghẽo của các shogun để rồi hội thánh Nhật Bản không còn cơ hội sống sót.  Các nhà truyền giáo đã tìm ra được một giải pháp để cứu giáo dân của họ. Là những người chủ chăn, họ không thể khoang tay để tất cả các con chiên của họ bị giết hại. Tiền quyên được từ bên Pháp đã được các linh mục thuộc Hội Thừa Sai Paris (MEP) chuyển về Việt Nam để mua chuộc các quan lại để họ làm ngơ không giết hại người Công Giáo. Nhờ vậy mà giáo hội Việt Nam đã sống sót qua các cuộc bách đạo của triều đình không giống như ở bên Nhật Bản. Như vậy chúng ta phải hiểu rằng các nhà truyền giáo vừa là nguyên nhân của các cuộc bách hại vừa là cứu tinh cho người Công Giáo Việt Nam. Khi người Pháp ký Hợp Ước Giáp Thân năm 1884, các cuộc bắt đạo của triều đình tưởng như là chấm dứt khi người Pháp đặt nền bảo hộ trên toàn lãnh thổ Việt Nam, thì lại xảy ra những cuộc chém giết đẫm máu nhất trong lịch sử bởi vì nhóm Văn Thân. Lần này thì các giáo sĩ Pháp không giúp đỡ gì được cho giáo dân Việt Nam vì chính phủ của họ cố tình làm ngơ để cho người Việt xâu xé lẫn nhau và mang lại lợi thế  cho họ. Lịch sử có rất nhiều hậu quả mà không ai có thể ngờ được.

Ở Châu Á có ba quốc gia chịu nhiều ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa và đặc biệt là Khổng Giáo. Trong đó có Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Vì các nho sĩ ở các nước này cho rằng Kitô giáo phản ngược với truyền thống Khổng giáo nên đã tìm cách triệt để. Kết quả là đạo Công Giáo đã bị bách hại tàn khốc tại ba quốc gia này. Việt Nam có 117 vị thánh tử đạo, Hàn Quốc có 103 vị, và Nhật Bản có 42 vị thánh tử đạo và hơn 400 chân phước. Ở Hàn Quốc sau các cơn bách hại và giai đoạn tối tăm nhất vào năm 1866, tổng số giáo dân xuống chỉ còn hơn 20000 người Công Giáo. Tuy nhiên giáo hội Công Giáo đã hồi sinh tại Hàn Quốc và phát triển mạnh mẽ sau Thế Chiến Thứ Hai. Hiện tại, một phần ba dân số Hàn Quốc là theo đạo Kitô giáo. Người Hàn Quốc coi đạo Kitô như là tôn giáo của giới trung lưu. Một phần là sự có mặt của các cơ sở Kitô giáo trong các cơ quan giáo dục của Hàn Quốc. Thí dụ một số trường đại học nổi tiếng là do người Công Giáo điều hành. Giáo hội Việt Nam sau hơn một trăm năm sống dưới sự bảo hộ của người Pháp và được nhận nhiều ưu đãi từ chính quyền đã phát triển mạnh mẻ trở lại. Nhưng khi chuyển qua chế độ Cộng Sản thì đạo Công Giáo không có cơ hội phát triển tự do như trước. Hiện tại tỉ lệ người Công Giáo ở Việt Nam là 7 % dân số nên vẫn còn thua xa Hàn Quốc. Ngược lại, đạo Công Giáo ở Nhật Bản không có cơ hội tái sinh như ở Hàn Quốc và Việt Nam. Xứ Phù Tang nơi cha Gioan X. Lộ đang phục vụ hiện tại có khoảng 431000 giáo dân chia ra thành 16 địa phận nhưng có lẽ tất cả chỉ bằng con số của một tổng giáo phận của Việt Nam.

Trước khi chúng ta so sánh lý do giáo hội Công Giáo Hàn Quốc phát triển mạnh mẽ hơn Giáo Hội Việt Nam hoặc tin đồn Cộng Sản Việt Nam muốn biến Phật Giáo thành một quốc giáo. Chúng ta hãy thử so sánh giữa hai quốc gia có sự tương đương như một quốc giáo. Thái Lan có hơn 95% tỉ lệ là Phật giáo. Phi Luật Tân có gần 90% tỉ lệ là Kitô giáo. Giữa hai nước này, chúng ta có thể khẳng định là nước nào công bằng, ít tội ác hoặc tệ nạn xã hội không? Trong hai nước, có nước nào mà chúng ta có thể nói rằng quốc gia họ phồn thịnh nhờ quốc giáo không? Nếu như vậy, tại sao chúng ta cần phải tranh đua xem tôn giáo nào có nhiều ảnh hưởng ở trong xã hội? Qua sự so sánh giữa Thái Lan và Phi Luật Tân, chúng ta thấy rằng tôn giáo không thay đổi được xã hội, chỉ có chính trị, luật lệ và phong tục mới có thể đem lại tôn ti, trật tự trong xã hội giống như một xã hội Nhật, đây chính là điều mà Khổng Tử mơ ước.

Vì vậy đạo của Khổng Tử không phải là một tôn giáo nhưng là một triết lý sống. Tuy không thay đổi được xã hội, nhưng chúng ta biết tôn giáo có thể thay đổi được con người. Do đó việc đầu tiên mà người Công giáo và Phật giáo nên làm là biến đổi con người mình trước rồi sau đó mới mong thay đổi được xã hội.